پرتو درمانی یا رادیو تراپی، درمانی مناسب سرطان و به ندرت بیماری های تیروئیدی، اختلالات خونی و رشد غیر سرطانی است. یک پزشک ممکن است پرتو درمانی را در مراحل مختلف برای درمان سرطان توصیه کند. در مراحل اولیه، پرتودرمانی می تواند به کاهش اندازه تومور قبل از جراحی یا از بین بردن سلول های سرطانی باقی مانده کمک کند. در مراحل بعدی، ممکن است به عنوان بخشی از مراقبت های تسکینی، درد را تسکین دهد.
یک نوع از پرتودرمانی شامل استفاده از دستگاهی است که پرتویی از تابش را تولید می کند. این پرتو ناحیه خاصی از بدن را هدف قرار می دهد. نوع دیگر، شامل قرار دادن ماده رادیواکتیو در داخل بدن، به طور دائم یا موقت است. در این مقاله، بیشتر به پرتودرمانی به عنوان یک درمان سرطان توجه می کنیم.
پرتودرمانی چیست؟
پرتودرمانی از امواج انرژی مانند نور یا گرما برای درمان سرطان ها و سایر تومورها استفاده می کند. نوع پرتوی مورد استفاده در درمان سرطان، نوعی پرانرژی است که به عنوان پرتوی یونیزان شناخته می شود.
دانشمندان هنوز دقیقاً نمی دانند که تابش به عنوان درمانی برای سرطان چگونه کار می کند. آنها می دانند که DNA سلول های سرطانی را شکسته و رشد و تقسیم آنها را مختل می کند. به این ترتیب، اشعه می تواند سلول های سرطانی را از بین ببرد، مانع از شیوع بیماری شده یا روند آن را کند سازد. گاهی اوقات پزشک، پرتودرمانی را به تنهایی تجویز می کند، اما معمولاً آنها آن را در ترکیب با سایر روش های درمانی مانند شیمی درمانی، جراحی یا هر دو توصیه می کنند.
عوارض جانبی پرتو درمانی
رادیو تراپی می تواند سلول های سالم را نیز همانند سلول های سرطانی تحت تأثیر قرار دهد. وقتی این اتفاق می افتد، فرد عوارض جانبی را تجربه می کند. عوارض جانبی به عوامل زیر بستگی دارد:
- ناحیه تحت درمان
- سلامت کلی فرد
- نوع و دوز تابش
عوارض جانبی کوتاه مدت پرتو درمانی
عوارض جانبی کوتاه مدت، بسته به بخشی از بدن که تابش را دریافت می کند، متفاوت است. آنها می توانند شامل موارد زیر باشند:
- خستگی
- ریزش مو
- اسهال
- تغییرات پوستی
- تهوع و استفراغ
عوارض جانبی بلندمدت پرتو درمانی
عوارض جانبی بلندمدت پرتو درمانی عبارتند از:
- مشکلات قلبی یا ریوی، در صورت تأثیر اشعه بر قفسه سینه
- در صورت تأثیر اشعه بر ناحیه گردن، مشکلات تیروئید منجر به تغییرات هورمونی می شود
- ورم لنفاوی که شامل تجمع مایع لنفاوی و ایجاد درد است
- تغییرات هورمونی، از جمله احتمال یائسگی زودرس ناشی از اشعه در ناحیه لگن
احتمال کمی وجود دارد که دوزهای بالای اشعه در مناطق خاص، خطر ابتلا به شکل دیگری از سرطان را افزایش دهد. یک پزشک اطلاعات دقیق تری را در اختیار شما قرار می دهد و در سنجش خطرات و مزایا به شما کمک می کند. همه افرادی که پرتودرمانی انجام می دهند، عوارض جانبی طولانی مدت را تجربه نمی کند. این خطر به دوز، منطقه درمان و سایر عوامل فردی بستگی دارد.
پرتو درمانی و دیگر درمان ها
پرتودرمانی یکی از چندین روش درمانی سرطان است. پزشک ممکن است این موارد را جداگانه یا به صورت ترکیبی تجویز کند. پرتو درمانی ممکن است با روش های درمانی زیر انجام شود:
- عمل جراحی
- شیمی درمانی
- هورمون درمانی
- درمان هدفمند
برنامه درمان، به نوع سرطان بستگی دارد. هنگامی که فردی به طور همزمان پرتودرمانی و شیمی درمانی دریافت می کند، پزشک ممکن است این را "شیمی تجزیه" بنامد که می تواند منجر به عوارض جانبی شدید شود.
هنگامی که سرطان در مراحل اولیه است، ممکن است فرد قبل از جراحی پرتودرمانی کند تا اندازه تومور را کاهش دهد. یا ممکن است برای کمک به از بین بردن سلول های سرطانی باقیمانده، آن را بعد از جراحی انجام دهند. تابش فقط در مناطق هدفمند موثر است. وقتی سرطان به نقاط دوردست بدن سرایت کرده است، تأثیر کمتری دارد.
انواع پرتو درمانی
دو نوع پرتو درمانی وجود دارد:
پرتو درمانی خارجی
پرتو درمانی خارجی، رایج ترین نوع پرتو درمانی است. این روش شامل یک ماشین خارجی است که یک پرتوی از اشعه را ساطع می کند که منطقه درمان را هدف قرار می دهد. بسته به نیاز، فرم های مختلفی در دسترس است. به عنوان مثال پرتوهای پرانرژی می توانند سرطانی را که در اعماق بدن قرار دارد هدف قرار دهند.
پرتو درمانی داخلی
پرتودرمانی داخلی انواع مختلفی دارد. هر دو شامل کاشت یا وارد کردن ماده رادیواکتیو به بدن است. براکی تراپی شامل قرار دادن یک ایمپلنت رادیواکتیو در داخل یا نزدیک به بافت سرطانی است. کاشت ممکن است موقتی یا دائمی باشد. نوع دیگری از پرتودرمانی داخلی شامل نوشیدن یا تزریق مایع رادیواکتیو است.
هدف این است که محدوده ای را که بافت سالم اطراف سرطان در معرض اشعه قرار دارد، محدود کند. به عنوان مثال پزشکان ممکن است این روش درمانی را برای سرطان پروستات یا تخمدان توصیه کنند. پزشک ممکن است انجام هر دو نوع اصلی پرتودرمانی را توصیه کند. تصمیم گیری به موارد زیر بستگی دارد:
- نوع سرطان
- اندازه تومور
- محل تومور، از جمله انواع بافت های اطراف
- سن و سلامت کلی فرد
- سایر درمان ها
دانشمندان همچنان به دنبال روش های بهبود تکنیک های تابش برای دستیابی به نتایج موثرترین روش با کمترین خطر ممکن هستند.
کاربردهای پرتو درمانی
پرتودرمانی می تواند به کوچک شدن تومورها و از بین بردن سلول های سرطانی در مراحل اولیه کمک کند. این نوع درمان، در ترکیب با سایر روش های درمانی مناسب، می تواند باعث بهبودی سرطان شود. در بسیاری از موارد، دوباره بر نمی گردد.
پرتودرمانی همچنین در صورت گسترش سرطان، به کاهش علائم نیز کمک می کند. در این مرحله، تابش بخشی از مراقبت تسکینی است که هدف آن تسکین علائم فرد و بهبود کیفیت زندگی وی می باشد. همچنین ممکن است در بعضی موارد باعث افزایش عمر فرد شود.
درمان با اشعه تسکین دهنده معمولاً دوزهای کمتری و جلسات درمانی کمتری نسبت به درمان دارد. به عنوان مثال، در برخی از افراد مبتلا به سرطان استخوان، درمان با اشعه تسکین دهنده می تواند از رشد تومورهای دردناک جلوگیری کند.
روش های دیگری که درمان اشعه تسکین دهنده می تواند به شما کمک کند شامل موارد زیر است:
- کاهش فشار یا انسداد با کاهش اندازه تومور
- درمان علائم سرطان مغز، مانند سردرد، حالت تهوع و سرگیجه
- کاهش علائم سرطان ریه، مانند درد قفسه سینه و نفس نفس زدن
- کنترل تومورهای زخمی، خونریزی و عفونت ها
در افراد مبتلا به سرطان های سر و گردن، انسداد در ورید اجوف فوقانی می تواند در بازگشت خون به قلب تأثیر بگذارد. پرتودرمانی می تواند به تسکین این امر کمک کند.
جمع بندی
پرتو درمانی یکی از انواع روش های درمان سرطان است که ذرات پر انرژی یا امواج مانند اشعه ایکس، اشعه گاما، پرتوهای الکترونی یا با استفاده از نوع معینی انرژی جلوی رشد و تقسیم سلول های سرطانی را می گیرد (این پرتو ها با عبور از ماده یونیزاسیون کرده و در ماده تولید یون های مثبت و منفی می‌کند). در نتیجه سلول به تدریج کوچک می شود و از بین خواهد رفت. این روش درمانی می تواند در ترکیب با سایر روش های درمان سرطان به کار گرفته شود.